UZAKTAN ÖĞRETİM ve DİJİTAL EŞİTSİZLİK 

E-Devlet ile ilgili literatürde, e-devlet için yapılan en yalın tanımlarından birisi “kamu hizmetlerinin sunumunda bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanma”dır. Bilgi ve iletişim teknolojileri günümüzde günlük hayatın birçok alanını etkileme ve değiştirme kapasitesine kavuşmuştur. Kamu kurumları açısından da e-devlet uygulamaları geleneksel iş görme yöntemlerinde köklü bir değişim potansiyelini içinde barındırmaktadır. Bunun yanında kamu hizmetlerinin temel amacı kamu yararıdır ve kamu hizmetinin eşitlik, tarafsızlık, süreklilik gibi ilkelere dayalı olarak vatandaşlara sunulması gerekir.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kamu hizmeti sunumunda kullanılması yeni fırsatlar yanında, yeni bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların en önemlilerinden birisi literatürde “dijital eşitsizlik” denilen olgudur. Bu eşitsizlik vatandaşların internete ulaşamaması, bir bilgisayara sahip olma imkânından mahrum kalması vb. durumlarda ortaya çıkmaktadır.

Türkiye´de 2000´li yıllardan günümüze “Bilgi Toplumu”na yönelik çalışmaların kamu eliyle yürütüldüğü bilinmektedir. Bunun yanında bilgi ve iletişim teknolojileri alanında ortaya çıkabilecek dijital eşitsizliği minimize etmek amacıyla 2005 yılında 5369 sayılı Evrensel Hizmet Kanunu çıkarılmış ve “sabit telefon hizmetleri” ile “internet hizmetleri” evrensel hizmet kapsamına alınmıştır.

İçinde bulunduğumuz bu günlerde Covid-19 sebebiyle ortaya çıkan pandemiden Ülkemizi ve insanlarımızı korumak için haklı ve yerinde olarak Cumhurbaşkanlığı ve ilgili kamu otoriteleri tarafından birçok tedbir alınmış ve hayata geçirilmiştir. Bilindiği gibi bu tedbirlerden birisi de virüsün yayılmasını engellemek, çocukları ve gençleri bu salgından korumak için yüz yüze eğitim faaliyetlerine ara verilmesidir. Eğitim-öğretim faaliyetlerine ara vermenin ortaya çıkardığı/çıkaracağı sorunları bertaraf etmek veya en aza indirmek için “uzaktan öğretim” yöntemine başvurulmuştur. Üniversiteler de Yükseköğretim Kurulunun yol göstericiliğinde “uzaktan öğretim” sürecini başlatmışlardır

Ancak fiilen başlayan uzaktan öğretim, bu faaliyet itibariyle yukarıda değindiğim “dijital eşitsizlik” riskini ortaya çıkarmıştır. Bu kapsamda bazı öğrencilerin dersleri sorunsuz takip edebilmeye uygun nitelikteki bir internete sahip olamadıkları (mali külfetinden dolayı), bazılarının bilgisayara erişmede sorun yaşadığı veya bazılarının da şartlarını zorlayıp internet abonesi olma çabasına karşın, altyapının yetersiz olması gibi nedenlerle sorunla karşılaştıkları anlaşılmaktadır.  Bu yüzden birçok genç gerektiği gibi derslerle ilgilenememenin stresini ve üzüntüsünü yaşamaktadır.

Halbuki 5369 sayılı Evrensel Hizmet Kanunu´nun 2. maddesine göre internet hizmetinin “coğrafi konumlarından bağımsız olarak herkes tarafından erişilebilir, önceden belirlenmiş kalitede ve herkesin karşılayabileceği makul bir bedel karşılığında asgari standartlarda” sunulması gerekir.

Üniversitelerin başlattığı uzaktan eğitim dolayısıyla ortaya çıkan “dijital eşitsizliği” gidermek veya en aza indirmek için aşağıdaki tedbirler uygulanabilir:

-Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 5369 sayılı Kanunun kısa vadede gereğinin yapılması için bir çalışma başlatabilir. Bu kapsamda yine Kanunun “düşük gelirliler, engelliler ve sosyal desteğe ihtiyacı olan grupların da evrensel hizmetten yararlanabilmesi için uygun fiyatlandırma ve teknoloji seçeneklerinin uygulanabilmesine yönelik tedbirler alınır” biçimindeki amir hükmünün gereği olarak yeni tarifeler belirlenebilir.

-Üniversiteler, pandeminin etkisinin hafiflemesi sonrasında bulundukları yerlerdeki ailelerin yanında dönen üniversite öğrencileri için, kontrollü ve virüs yayılmasını engelleyici tedbirleri de titizlikle uygulayarak öğrencilerin kullanması için internete bağlı bilgisayarların olduğu bir alan oluşturabilirler. Böylece evinde imkânı olmayan öğrenciler belli zamanlarda buralardan yararlanmak suretiyle derslerini takip edebilirler.

-Telekomünikasyon firmaları hızlı bir biçimde öğrenciler için uygun fiyatlı ve ihyacı karşılayan hız içeren yeni tarifeler oluşturup bunu öğrencilerin hizmetine sunabilirler.

Az sayıda kişiyle ilgili olduğu düşünülse dahi uzaktan öğretim faaliyeti dolayısıyla ortaya çıkan “dijital eşitsizliği” gidermek, hem Anayasamızın 10. maddesinde yer alan eşitliği sağlamak hem eğitim hakkı hem de sosyal devlet açısından önemli bir mahiyete sahiptir.

Not: Yükseköğretim Kurulunun üniversite öğrencilerine kayıt dondurma hakkı vermesi olumlu bir gelişme olmakla birlikte, dönem kaybetmek istemeyen öğrenciler için tam çözüm olamamaktadır.